Trà Shan Tuyết là loại trà đặc biệt với những sợi trà phủ lông tơ trắng như tuyết, trải qua sương gió trên núi cao. Đây là một trong những loại trà có hương vị thuần khiết, là đặc sản mà thiên nhiên ban tặng cho vùng núi rừng Tây Bắc, Đông Bắc.
Ở bài viết dưới đây, Chuyện của Trà sẽ giới thiệu với bạn những thông tin cơ bản nhất, dành cho những bạn mới tìm hiểu về loại trà này.
1. Trà shan tuyết là loại trà gì?
Trà shan tuyết hay còn gọi là chè shan tuyết là loại trà có búp to màu trắng xám, dưới lá chè có phủ 1 lớp lông tơ mịn màu trắng. Cái tên shan tuyết, nghĩa là “ tuyết trên núi” cũng bắt nguồn từ đặc điểm ấy.
Trà shan tuyết thường là trà mọc hoang trên núi cao phân bổ ở các dãy Hoàng Liên Sơn và Tây Côn Lĩnh. Thuộc địa phận các tỉnh như Hà Giang, Yên Bái, Lào Cai, Lai Châu, Sơn La… Đây là khu vực nằm ở độ cao hơn 1000m, mây mù bao phủ quanh năm. Nhiệt độ có giữa ngày và đêm có sự chênh lệch lớn, cùng với khí hậu thổ nhưỡng đặc biệt khiến cho trà shan tuyết có hương vị đặc biệt. Và rất tốt cho sức khỏe bởi chúng được canh tác hoàn toàn tự nhiên không sử dụng hóa chất hay phân bón.
Trà shan tuyết còn được gọi là trà cổ thụ bởi những cây trà shan tuyết thường có tuổi thọ vài trăm năm. Chúng thường mọc cao đến vài mét khiến cho người dân ở đây thường phải trèo hẳn lên cây để thu hái. Có những cây to đến 2 người ôm không xuể, người ta thường gọi đó là: “cụ trà shan tuyết” hay “lão trà shan tuyết”.
Trà shan tuyết được coi là một loại trà quý không chỉ vì số lượng hiếm mà còn bởi hương vị đặc biệt, hoàn toàn tinh khiết.
Vào năm 2019, trong buổi gặp thân mật Thủ tướng Malaysia Mahathir Mohamad, thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã tặng một gói trà Shan tuyết cho ông như là một đặc sản của Việt Nam.
2. Hương vị của trà shan tuyết
Được nuôi dưỡng ở độ cao hàng ngàn mét trên núi cao nên trà shan tuyết có hương vị rất thanh, mang đậm hơi thở của núi rừng.
Trà shan tuyết có hương thơm nhẹ nhàng thoang thoảng như hoa rừng mới nở. Màu nước vàng sánh như mật ong. Chỉ cần nhấp một ngụm vị đắng chát như sương gió của núi rừng sẽ nhanh chóng chiếm lấy vị giác. Tiếp sau đó là vị thanh mát và cuối cùng là lan tỏa hương vị ngọt ngào quyến luyến.
3. Phân loại trà shan tuyết
Có nhiều cách để phân loại trà shan tuyết khác nhau như: giống trà, cách thu hái, chế biến… Ở đây, dựa trên cách thu hái của loại trà shan tuyết cổ thụ có thể chia thành 4 loại phổ biến như sau:
- Trà shan tuyết loại 1: 1 tôm
- Trà shan tuyết loại 2: 1 tôm 1 lá
- Trà shan tuyết loại 3: 1 tôm 2 lá
- Trà shan tuyết loại 4: 1 tôm 2, 3 lá
4. Quy trình chế biến
Để tạo nên những cánh trà Shan Tuyết vừa xoăn tròn đều, vừa giữ được lớp “tuyết” phủ trên cánh trà và hương thơm thanh mát không phải là chuyện đơn giản. Phải là người có kinh nghiệm và khéo léo mới có thể tạo nên những mẻ trà đạt chuẩn. Quy trình chế biến trà shan tuyết thông thường có 6 bước như sau:
Bước 1: Hái trà
So với các loại trà khác như trà Thái Nguyên, trà Lâm Đồng… thì trà shan tuyết thu hái cực kỳ khó khăn. Bởi vì các cây chè shan đều mọc trên núi cao và cao tới vài mét. Vì vậy, sáng sớm, sau khi phải đi bộ chặng đường khá xa mới tới được rừng trà. Người dân còn phải trèo lên trên đỉnh núi, rồi trèo lên những cây trà cành lá xum xuê để hái cho được những búp non mơn mởn, bỏ vào gùi và nhanh chóng vận chuyển về nơi chế biến.
Bước 2: Phơi trà
Sau khi hái xong, trà sẽ dàn đều ra mẹt, rũ tơi, quạt khô, để đảm bảo không bị nóng hay ướt.
Bước 3: Sao héo
Tùy thuộc vào điều kiện mà người ta sẽ dùng chảo gang (loại chảo rất to, đường kính độ gần 100cm, lòng chảo rộng, giữ nhiệt rất tốt), hoặc máy xao (chạy bằng củi, ga hoặc điện).
Búp trà sau khi hong khô sẽ được sao héo trong chảo gang/máy sao ở nhiệt độ cao để làm bay hơi nước và mùi hăng của trà. Đây cũng là bước đầu tiên tạo nên mùi thơm cho trà shan tuyết. Việc điều chỉnh nhiệt độ và thời gian sao rất quan trọng để trà được mềm, có mùi thơm dịu, màu xanh tái không bị cháy khét.
Bước 4: Vò trà
Tiếp sau, trà sẽ được tãi ra, quạt nguội và cho vào cối vò để vò hoặc vò bằng tay. Quá trình này sẽ làm làm xoăn dập, làm cho nước trong búp trà chảy ra thấm đều lên bề mặt lá. Việc này sẽ giúp cho cánh trà shan tuyết bóng hơn và sau khi pha chất trà hòa tan vào nước nhanh hơn. Trà được vò 2 lần, mỗi lần vò từ 25 – 30 phút. Sau mỗi lần vò, trà sẽ được rũ tơi. Kết thúc bước này, trà sẽ có hình xoăn chặt dạng sợi.
Bước 5: Sao khô
Trà sẽ được làm tơi, sau đó cho vào lò với nhiệt độ cao trong thời gian nhất định để sao khô trà. Quá trình sao khô đòi hỏi kỹ thuật, sự kiên trì và sát sao của người sản xuất, để tránh tình trạng trà bị cháy, khét (do lửa quá to) hay đỏ nước, vị nồng (do thiếu lửa).
Trà rang xong, đang nóng ẩm sẽ được rải đều cho khô. Rồi tiếp tục được lấy hương hay còn gọi là đánh mốc cho chè shan tuyết. Để tạo nên hương thơm nhẹ nhàng và thanh mát.
Bước 6: Bảo quản, đóng gói
Trà shan tuyết sau khi sao khô sẽ được bảo quản trong thùng gỗ đặc biệt, trong túi nilon hoặc hút chân không trong bao lớn. Sau đó được đóng trong những gói nhỏ có trọng lượng 100g, 200g, 500g cho phù hợp với nhiều yêu cầu của khách hàng.
5. Công dụng của trà shan tuyết
Theo Wikipedia, nhiều nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng hàm lượng chất chống ung thư trong trà shan tuyết cao gấp 11 lần trà xanh tốt nhất của Nhật Bản. Dù thiếu cơ sở khoa học về dẫn chứng này, thì có thể thấy, với điều kiện phát triển tự nhiên trên núi cao, trà shan tuyết mang đến rất nhiều công dụng cho sức khỏe như:
- Thanh nhiệt giải độc cho cơ thể: trong trà shan tuyết có 2 hợp chất theobromine và theophylin, giúp cơ thể nhanh chóng đào thải các loại độc tố tích tụ lâu ngày, ngăn ngừa một số bệnh mãn tính.
- Làm hưng phấn tinh thần: trà shan có chứa một lượng nhỏ caffeine (ít hơn so với cà phê) giúp đầu óc tỉnh táo, tinh thần phấn chấn hơn.
- Phòng ngừa và điều trị các bệnh liên quan đến tim mạch: trong trà có chứa chất flavonoid giúp làm giảm sự hình thành các cục máu đông
- Ngăn ngừa biến chứng bệnh tiểu đường: chất flavonoid cũng giúp hạ đường huyết. Theo tạp chí Yonsei Med Journal, kết quả nghiên cứu trong thí nghiệm và trên thực nghiệm đều cho thấy trà Shan tuyết giúp ngăn ngừa biến chứng của bệnh tiểu đường.
- Kháng khuẩn, ngăn ngừa bệnh tật: Theo tạp chí Original research article, kết quả nghiên cứu cho thấy những phân lập từ trà Shan tuyết giúp kháng khuẩn, đặc biệt là vi khuẩn E.coli. Ngoài ra, trà Shan tuyết đã lên men còn giúp kháng khuẩn và chống oxy hóa đáng kể, từ đó giúp cơ thể khỏe mạnh và ngăn đề phòng bệnh tật.
- Hỗ trợ giảm cân: các vitamin trong trà sẽ giúp giảm quá trình hấp thu chất béo từ thức ăn và còn rất có lợi cho hệ tiêu hóa.
- Làm đẹp: trà shan có chứa lượng lớn vitamin C, thúc đẩy quá trình sản sinh ra collagen trong cơ thể. Hơn thế nữa hợp chất EGCG (Epi Gallo Catechin Galat) trong thành phần trà cũng có tác dụng chống oxi hóa rất mạnh, loại bỏ gốc tự do, làm giảm nếp nhăn và các biểu hiện của lão hóa.
Trà shan tuyết cổ thụ thực sự là một loại trà quý. Không chỉ có hương vị thanh mát, lôi cuốn mà còn rất tốt cho sức khỏe. Tuy nhiên, theo người dân bản địa, đến nay giống trà shan tuyết cổ thụ chỉ còn số lượng rất ít do việc khai thác không có quy hoạch và bảo tồn. Vậy nên, hy vọng những nhà sản xuất sẽ có được sự phát triển bền vững giống trà đặc biệt này!
